Palestijnse verhalen vanuit het heilige land

Bij de YMCA werkt een bijzonder meisje. Haar naam is Hiba, ze is tweeëntwintig jaar. Onlangs was ik bij haar thuis. Haar levensverhaal vind ik indrukwekkend. Daarom wil ik meer over haar vertellen.

Haar vluchtelingenkamp

Hiba woont in kamp Aida, één van de vluchtelingenkampen in de buurt van Bethlehem. Ze is islamitisch. Haar familie komt uit Jeruzalem. Maar toen in 1948 de staat Israël werd uitgeroepen, waren ze hun leven niet meer zeker in Jeruzalem. Zoals honderdduizenden andere Palestijnen sloegen ze op vlucht om plaats te maken voor joodse overlevenden van de Tweede Wereldoorlog in Europa en de Verenigde Staten.

De Israëlische overheid weigerde zich te bekommeren om de Palestijnse vluchtelingen; zij ontkende eenvoudigweg hun bestaan. Uiteindelijk besloot de Verenigde Naties om in te grijpen en de vluchtelingen van tenten te voorzien, zodat ze tenminste min of meer een dak boven hun hoofd hadden. Ook zorgde ze voor voedsel. Na een paar jaar werd het duidelijk dat de vluchtelingen niet zomaar terug konden naar hun huizen. Toen bouwde de VN een soort dorpen met krappe en uiterst sobere stenen huisvesting voor de vluchtelingen. Ook betaalde zij voor de bouw van scholen. De armoede in deze kampen is groot. Doorgaans betaalt de UNRWA of de Palestijnse overheid de elektriciteits- en waterrekening voor de bewoners.

Hiba woont met haar ouders en drie van haar vier broers en zussen in een klein woninkje aan een nauwe, donkere straat. Er is alleen een hurktoilet (vanwege de gebrekkige riolering moet het toiletpapier in een afvalemmer), de stroom valt regelmatig uit en het huis begint al aardig vervallen te raken.

Dat alles neemt niet weg dat de familie aan alle kanten levensvreugde uitstraalt. Hiba’s moeder is een doorgaans in lange jas met hoofddoek geklede moslima van in de veertig – maar ik zag haar uitbundig dollen en stoeien met haar puberzoon. Hiba’s vader brengt zijn vrouw en dochters iedere ochtend koffie op bed. Daar genieten ze zo van! Ondanks hun armoede proberen ze echt wat te maken van hun leven.

Hiba’s kamer

Hiba deelt haar slaapkamer met haar negentienjarige zusje. Vol trots liet ze hem aan mij zien. Toen ik de gammele schuifdeur opengetrokken had, zag ik een plek die totaal anders was dan de rest van het huis. Zodra Hiba een baan had, begon ze te sparen om haar kamer te veranderen. Eerst waren de muren aan de beurt; die kregen een zachte pastelkleur. Toen kwamen er geglazuurde donkerbruine plavuizen. Een tijd later  lukte het ook om aan lila met paarse gordijnen te komen – maar haar trots en glorie is het bed. Ze heeft een mooi tweepersoons bed gekocht; dat hebben meisjes van haar leeftijd op de Amerikaanse televisie immers ook. Maar zij zal het nooit zomaar met een jongen delen. Ze slaapt naast haar zusje.

De kamer straalt trots uit. Hiba wil wat maken van haar plek – hoe moeilijk de omstandigheden ook zijn. Dat vond ik ontroerend om te zien. Wat ik minstens zo indrukwekkend vond, was dat haar ouders haar daar de ruimte voor gaven. Hoe arm ze ook waren – Hiba kreeg de vrijheid om haar eigen droom te verwezenlijken.

Topstudent

Tijdens de tweede intifada (2000 – 2004) rondde Hiba haar middelbare school af. Haar ouders hadden eigenlijk niet genoeg geld om de universiteit voor haar te betalen. Bovendien was het, zeker in een vluchtelingenkamp, gevaarlijk om de straat op te gaan. Hiba wilde echter perse naar de universiteit. Uiteindelijk zwichtten haar ouders: ze kreeg toestemming om te gaan studeren – mits ze naar de universiteit in Bethlehem ging. Hiba stemde daarmee in en besloot psychologie te gaan studeren. Met grote toewijding stortte ze zich op haar studie. “Ik voelde me verplicht om goed mijn best te doen. Zo kon ik mijn ouders tenminste iets teruggeven.”

Haar ijver bleef niet zonder resultaat. Hiba ontpopte zich tot een topstudent, en bij haar afstuderen kreeg ze een plaquette mee waarop melding werd gemaakt van haar uitmuntende studieresultaten. Na haar studie kon ze algauw bij de YMCA terecht als ‘social worker’. Ze begeleidt therapeutische trainingsbijeenkomsten met leerlingen tussen de zes en achttien jaar. Ze bevindt zich in een begerenswaardige positie; een baan bij een internationale organisatie is hier zeer gewild. Het salaris en de arbeidsvoorwaarden zijn bij internationale organisaties namelijk aanzienlijk beter dan bij lokale werkgevers.

Dr. Phil

Hiba heeft haar zaakjes dus goed voor elkaar. Maar dat betekent niet dat ze nu op haar lauweren rust. Zodra ik haar leerde kennen zei ze: “I want to talk much to you! I want to improve my English!” Hiba heeft een schrift waar ze ieder nieuw woord in opschrijft. Het kost haar moeite om Engels te spreken; ze moet vaak zoeken naar de juiste woorden, en ze heeft een rollende r. Maar uiteindelijk komt het er wel uit! Zo was er laatst een trainingsbijeenkomst op een kleine dorpsschool met pubers waar ze ontevreden over was. In de taxi naar de YMCA probeerde Hiba met veel handengewapper en gebaren uit te leggen hoe ze erop terugkeek. Uiteindelijk vond ze het woord dat ze zocht. Ze zei: “This does not satisfy me!” Ik vond het zó aandoenlijk dat ze niet gewoon zei dat ze ‘not happy’ was, maar dat ze zo’n verfijnd woord wilde gebruiken. Dat is tekenend voor het doorzettingsvermogen van Hiba.

Een paar dagen later zaten we weer in de taxi naar een school. Op een gegeven moment begon Hiba, een gehoofddoekt meisje uit een arm vluchtelingenkamp in Palestina, over ‘doktor fil’.  Eerst dacht ik: ‘Waar heeft ze het over?’ Maar toen bleek dat ze Dr. Phil – de huispsycholoog van Oprah Winfrey – bedoelde! Hiba vertelde dat ze elke dag naar zijn programma kijkt. Dat wordt hier dus uitgezonden, in het Amerikaans met Arabische ondertiteling. Ook dan zit ze voortdurend met haar schrift in de aanslag om nieuwe woorden op te schrijven. Maar daarnaast stelt ze zich ook open voor de boodschap die hij uitzendt. Het verschil met de cultuur waarin Hiba is opgegroeid en die haar wereld is, is levensgroot. Maar Hiba heeft het gevoel dat ze van hem dingen kan leren.

Laatst hadden we het over de liefde. In de Palestijnse cultuur, en zeker bij de moslims, is het prioriteit nummer één dat je bijtijds trouwt en (veel) kinderen krijgt. ‘Bijtijds’ betekent in dezen dat dat hoort te gebeuren wanneer je begin twintig bent. Gevoelens doen er niet zo veel toe. Je hoort niet alleen te blijven en je moet je voortplanten, klaar uit. Is er niemand op wie je verliefd bent? Of is het niet wederzijds? Tja, dan neem je maar genoegen met iemand die beschikbaar is (mits uit een familie van onbesproken gedrag). Je doet wat er door je familie van je verwacht wordt en dat is dat.

Op een gegeven moment kwam het fenomeen ex-vriendjes ter sprake. We waren het erover eens dat het soms best pijnlijk kan zijn als er allerlei herinneringen bovenkomen. Maar tot mijn verbazing hoorde ik Hiba toen zeggen: ‘But you can not control your feelings!’ Bijzonder, dat iemand met haar achtergrond zo zeer buiten de denkkaders van haar eigen cultuur kon treden. Ik vind het dapper hoe ze probeert om de wereld te begrijpen met alle mogelijkheden die ze heeft.

Lekker tutten voor de spiegel

Vorige week nodigde Hiba me uit om mee te gaan naar een islamitische bruiloft. Dat liet ik me natuurlijk niet twee keer zeggen! Toen ik bij haar huis aankwam, bleek dat Hiba en haar zusje nog niet klaar waren. In een opgewonden stemming zaten ze zich op te tutten. In hun geval betekende dat: een klerenhanger vol hoofddoeken uit de kast halen en kijken welke het beste paste bij hun outfit. En daarna: een handvol tassen naast de hoofddoek houden en keuren welke tas het meest geschikt was. Ondertussen begonnen ze al sensueel te dansen om op te warmen voor het feest.

Ik vond het ontroerend om hun voorpret te zien. Ondanks de enorme verschillen met hun westerse leeftijdsgenoten zag ik ook dat hun plezier en opwinding hetzelfde was. Hun levensvreugde is onverwoestbaar.